Tras do solpor

"Tras do Solpor"

Autor: Aruki MURAKAMI
Obra: Tras do solpor

Imaxe recollida en theguardian.com

En Toquio, non tempo que vai da medianoite ao amencer, inícianse e remátanse as historias desta novela. Non seu centro, dúas irmás: Eri, ensumida non sono do esquecemento, e Mari, a lectora solitaria. Cabo delas, un mozo trombonista de jazz, ás empregadas dun love hotel e un frío e escuro executivo. Xente da noite, vidas que conflúen, segredos descubertos e preguntas que ás veces non precisan resposta. Cada un dous capítulos de Tras do solpor posúe, concentrada, a mesma forza de atracción hipnótica que Haruki Murakami amosara anteriormente en Norwegian Wood ou Kafka on the Shore.

A soidade e a procura do cariño ou do amor son algúns dous temas sobre os que volve o autor en Tras do solpor, que transcorre nunha grande cidade cando o día deixa paso á noite e, como se dunha cámara cinematográfica se tratase, imos seguindo e coñecendo devagar unha serie de personaxes. Mari, cuxa irmá leva dous días a durmir de xeito misterioso, vaise atopando con outras persoas cos que vai ir intercambiando segredos e fragmentos das súas vidas, como un mozo que ensaia co seu grupo musical, unha muller que traballa nun love hotel...

O narrador, coma un voyeur, vaise introducindo en diversos espazos e mostrándonos o que o seu ollo-cámara vai e escoita. Diversos personaxes -intrigantes, contraditorios, estraños, desconcertantes- van aparecendo, pegándose ás paredes da nosa memoria e engulíndonos coas súas absorbentes historias. "Non sabía que a escuridade cansase tanto" -di, case ao final, a solitaria Mari...

Murakami conta as dúas partes da noite, a dous noctegozadores e a dous amantes das luzadas mañaneiras, nunha soa novela. En Tras do Solpor (Galaxia) unha lectora solitaria de bar, unha bela durminte, unha prostituta demasiado nova como para ser consciente da violencia do oficio e un músico consciente de que se asoma ao fracaso máis fondo e frustrante, comparten ou tránsito dunha noite ata a mañá.

Murakami dinos que, ante tanta inexorabilidade, non deixa de ser unha solución marchar durmir para non espertar e poder vivir a outra vida, a dos soños.

Cada capítulo consta dun reloxo coa hora, indicando o transcurso do tempo dende a media noite ata o amañecer.

A narración da historia parece ser un guión dunha película, describindo os xiros de cámara e manexándonos ao seu antollo.

Se un se fixa ben, o libro ten unha sentenza, "Sé ti mesmo".

Eri e Mari son irmás e diferéncianse en algo máis que nunha sílaba do seu nome. Eri, a maior, é unha beleza que traballa de modelo. Mari, máis pouquiña cousa, é introvertida e boa estudante. E entre as dúas creceu unha distancia inabarcable. Esta noite Mari decidiu baixar á cidade e pasala enteira lendo nun bar. Pero atópase fortuitamente con Takahashi, un estudante co que coincidiu nunha cita dobre coa súa irmá e que non parece disposto a deixala ir. Mentres, na súa casa, Eri dorme un sono profundo, perfecto, inalterable. A televisión do seu cuarto acéndese malia estar apagada. Un home de faccións borrosas, no medio dunha sala baleira, escrútaa dende o interior.

Con Tras do solpor Haruki Murakami retoma a súa especialidade: as historias de post- adolescentes complexos e acomplexados, nun universo que bascula entre o cotián e unha forma de fantástico poético. A narración viaxa a través da noite ramificándose en historias que xermolan arredor de Mari. O encontro con Takahashi levaraa a visitar un Love Hotel na que exercerá de detective, a partir do cal se nos irán revelando retallos da vida noctámbula, a escura cara oculta, dunha cidade que pode ser Toquio.

A pesar de que afloren temas como a inmigración ou a prostitución, non hai que supoñerlle unha intención social e aínda menos de denuncia a Murakami. O que lle interesa é fabricar un conto de fadas moderno e facerllo atravesar a Mari, esa boliña encrespada de temores, para facer aflorar a súa identidade e revelar o conflito co seu eu escindido, o seu reflexo anverso: a súa irmá. Todo After Dark está construído entorno ao xogo da identidade e a disolución en forma de escuridade ou sono. Unha formulación que ao final ofrece menos do que promete.

Nesta novela Murakami envórcase na imaxe deixando de lado o concepto.

En Tras do solpor a sentenza é un debe ser un mesmo.

A narración procede como tal: describe escenas, fala de movementos de cámara, sitúa puntos de vista, interpela o lector como espectador e mesmo sinala a banda sonora que debe entrar en determinados momentos, coa que os puristas de Murakami deberán acompañar necesariamente a lectura.

Como funciona isto na narración? Pois con altibaixos, a verdade. Murakami si logra dar esa impresión visual de cidade escura salpicada de neons, esa plástica de contraluces inspirada na obra de Edward Hopper. Pero en ocasións a acumulación de detalles, coma se dese ordes a un director invisible, pode resultar cansa, como a descrición minuciosa dun personaxe comprando nun Seven Eleven. Sofre particularmente o segmento dedicado a Eri: un personaxe durmido que experimenta unha transmigración onírica. Na parte máis puramente poética da novela Murakami se empeña en que vexamos, e o que vemos é quizais o de menos; quizais fose máis efectivo que nos deixase ler.

Imaxe recollida en rafaelnarbona.es

Murakami constrúe aquí realmente historias con gancho e personaxes para o recordo. Desgraciadamente estes ocupan os papeis secundarios. A escena na que as traballadoras do Love Hotel se poñen a resolver a intriga dun prostituta chinesa que recibe unha palizada é brillante, e déixanos con ganas de seguir esa trama secundaria. Non obstante toda a atención do autor se centra en Mari, Eri e Takahashi, personaxes que poden espertar a tenrura do lector polo seu evidente indefensión pero que nin de lonxe son os máis interesantes da novela.

O resultado é impresionante e máxico, unha especie de obra poética, onde personaxes entran e saen do escenario, se atopan, falan -dicindo máis do que pretendían- e se separan. Todo limitado pola noite, dende pouco antes das 12 ata pouco antes das 7 da mañá. Non importaba tanto o que pasase despois con eses personaxes, senón simplemente o que lles sucedera no seu periplo nocturno, que é -estamos falando de Murakami- unha viaxe ao outro lado.

Moitas das cuestións formuladas na novela non teñen final dentro da obra, pero algúns detalles moi importantes, relativos aos sentimentos dos personaxes, si que se aclaran. Pero resulta especialmente rechamante que moitos personaxes deberían ter papeis moito máis importantes e ocupar máis espazo na narración. Non obstante, non é así. Algúns dos máis rechamantes aparecen só durante unhas poucas páxinas, pero están tan ben definidos que reclaman máis páxinas no recordo.

A novela arranca cun narrador -que finxe non ser omnisciente e lanza conxecturas continuamente- que nos guía dende as alturas ata o mundo da cidade nocturna. É a primeira das transicións ao outro lado, habituais nas novelas de Murakami, pero con algunhas variacións. En primeiro lugar, porque imos acompañados. En segundo lugar, porque quizais non haxa outro lado.

Descendendo, fixámonos nunha persoa como se podería escoller calquera outra. Trátase de Mari, unha nova estudante que moi tarde ocupa a mesa dun café, lendo. De pronto, fronte a ela séntalle Takahashi, músico que vai ensaiar coa súa banda. Resulta que Takahashi a recoñeceu: atopáronse uns anos antes, nunha cita dobre coa irmá de Mari, Eri, unha moza de espectacular beleza que ten a súa propia peculiaridade: leva dous meses durmindo continuamente sen querer espertar. En calquera caso, eles dous, e case todas as persoas que os rodean, están bloqueados nese barrio -os trens deixaron de saír-, barrio que ten regras distintas durante a noite.

E así arranca todo. Os personaxes falan, a medida que gañan confianza examinan as súas situacións vitais e revélanse segredos, érguense, van a outros sitios, alimentan gatos ou crúzanse con outras persoas. Como Kaoru, a encargada dun "love hotel" por horas chamado "Alphaville", que pide axuda para atender a unha prostituta chinesa -da mesma idade que Mari- agredida brutalmente por un cliente. Un cliente que tamén traballa nese mesmo barrio e que se afana coas súas propias rutinas nocturnas. E mentres tanto, Eri dorme no seu cuarto, ata que ela tamén pasa ao outro lado sen decatarse.

A novela está construída cun xogo virtuoso de paralelismos e encontros. Hai personaxes que repiten sentimentos expresados por outros, hai encontros fortuítos e cruces que ninguén percibe. Hai marcas de leite que se chaman case como un personaxe. Hai mensaxes que non alcanzan ao seu destinatario pero que valen case igual para a persoa que os recibe. E entrevise en varios ocasións o outro lado, un lugar que percibiriamos se atendésemos uns segundos ao espello ou se nos paseásemos unhas horas por un barrio nocturno, onde as regras son diferentes e o tempo flúe doutra forma. É máis, mesmo é posible que a barreira entre mundos -por exemplo, as barreiras que separan os mundos persoais dos protagonistas- non sexan tan infranqueables como parecen, que sexa tenues ata rozar a inexistencia, que algo de empatía nos permita comunicarnos. 

E unha vez pasado ao outro mundo, é posible volver sendo a mesma persoa? É posible comunicarse e non cambiar o teu propio mundo?

Tras do solpor é como un sono e transcorre nas horas que deberiamos estar a soñar. É unha especie de viaxe de Alicia, que chega a un lugar distinto que non obstante reflicte a súa realidade (por saír, mesmo sae unha peculiar raíña de corazóns). Non sucede nada realmente fantástico, agás o que lle pasa a Eri, que ben podería ser un sono propio, pero dentro dunha novela de Murakami, os normal é de por si suficientemente fantástico.

En realidade, Tras do solpor vai de algo, pero iso é o de menos. É ante todo unha experiencia, unha novela escrita para gozar do feito de lela e pasar un tempo cos seres que a poboan.

After Dark tambien chámase unha canción de Asian Kung Fu Generation, unha banda de rock xaponesa,... será un tributo a este libro? Mais tamén é a preciosa música de jazz titulada Five Spot After Dark de Curtis Fuller.

Se temos en conta como é a cultura xaponesa, a este libro non se lle ve nada de particular, só o feito de que se lle agrega unha "situación freak" como a do cuarto e o home sen rostro, que é moi típica! (sábeno moi ben os que ven series animadas (mangas) ou películas de orixe xaponesa).

Tamén hai que dicir que a lectura deste libro provoca ganas de indagar no Jazz, ou escoitar os temas que nomea, e o do nome do libro tamén dá moitísima curiosidade.

O libro é un xogo entre paralelismos e desencontros coa que se constrúen as historias extraordinarias, creacións que son postas en movemento por voces sedutoras como esas do inicio de Tras do solpor, que parecen vir dun satélite espacial cunha cámara poderosa que logra entrar en calquera lugar que se propón: unha cafetaría, unha recámara, un espello ou unha televisión.

No cuarto onde Eri segue sumida nunha doce inconsciencia, o televisor cobra vida e pouco a pouco empeza a distinguirse na pantalla unha imaxe turbadora: unha ampla sala amoblada cunha única cadeira na que está sentado un home vestido de negro. O máis inquietante é que o televisor non está enchufado... Murakami dá unha nova volta de rosca ao seu xa ben coñecido universo: dende unha distancia variable, como unha cámara versátil, a súa mirada percorre escenarios habitados por personaxes solitarios, reproduce encontros accidentais que máis parecen desencontros, e capta unha ameazadora pero difusa sensación de perigo que todo o impregna, como a omnipresente música de fondo.

A alienación e a soidade -paradoxalmente- compartida danse cita unha noite calquera no Toquio surrealista de Tras do solpor. A novela está contada en tempo real, xa que é o transcurso dunha noite na vida dos seus personaxes. A historia está centrada no sono da bela Eri Asai, quen parece debaterse entre a realidade e a fantasía. Ao mesmo tempo, a súa irmá Mari, estudante de 19 anos, refúxiase a ler nun café, sen volver á súa casa, e alí vaise topando con outros personaxes: Takahashi, un novo músico que está disposto a abandonar o trombón despois do longo ensaio desa noite, para dedicarse a unha carreira en Dereito, e que insiste en que xa coñeceu antes a Mari e a súa irmá; Kaoru, ex loitadora profesional que agora se encarga de administrar un "love hotel"; as rapazas que alí traballan limpando; unha prostituta chinesa golpeada salvaxemente; o enigmático oficinista que a atacou e despoxado da súa roupa e as súas pertenzas...

Todos os personaxes se atopan sós e gardan segredos. É a imperiosa necesidade de compartilos o que os leva a atoparse e comunicarse, aínda sen propoñerllo/llelo. Diálogos simples pero cargados de tensión e de significado vanse despregando mintas a escuridade e as luces de neon esténdense sobre a noite de Tokío e as páxinas da novela. Episodios supostamente inconexos, pero que se vinculan por medio dunha cadea invisible: o lector sabe que, despois desa noite, xa nada será igual para ningún dos que a están vivindo.

Sería tamén interesante saber se existe correspondencia entre o tempo de lectura co tempo da acción narrativa. Naqueles capítulos nos que entramos nun tempo onírico (moi lyncheano, certo, Murakami sintetiza literariamente o que Lynch propón en imaxes), é dicir, se somos escrupulosos e nos cinguimos ao tempo narrativo e á extensión do narrado, podemos ver que é imposible que se trate dunha novela en tempo real:

Capítulo Inicio Duración Nº de páxinas

Cap. 1- 23:56 1 min. 25 páxs.

Cap.2- 23.57 28 min. 8 páxs.

Cap.3- 00:25 12 min. 21 páxs.

Cap.4- 00:37 41 min. 6 páxs.

Cap.5- 01:18 60 min. 16 páxs.

Cap.6- 02:18 25 min. 14 páxs.

Cap.7- 02:43 20 min. 8 páxs.

Cap.8- 03:03 4 min. 3 páxs.

Cap.9- 03:07 18 min. 17 páxs.

Cap.10- 03:25 18 min. 13 páxs.

Cap.11- 03:43 15 min. 17 páxs.

Cap.12- 03:58 11 min. 11 páxs.

Cap.13- 04:09 16 min. 11 páxs.

Cap.14- 04:25 8 min. 6 páxs.

Cap.15- 04:33 19 min. 19 páxs.

Cap.16- 04:52 46 min. 13 páxs.

Cap.17- 05:38 62 min. 11 páxs.

Cap.18- 06:40 10 páxs.

Pero o tempo é importante en After Dark. A narración iníciase cando o reloxo, como o ominoso e sanguento reloxo da fin do mundo que aparece en Watchmen, está próximo á media noite. Remata ao amañecer, preto das sete da mañá:

"O segundeiro vaise deslizando, suavemente, pola esfera do reloxo. O mundo prosegue o seu avance continuo, sen pausas. A lóxica e a acción funcionan dun modo sincrónico, sen fendas. Polo menos por agora". (After dark, cap. 4)

A pesar diso temos a sensación de ler en tempo narrativo, que o que acontece acontece mentres o les, como en toda narración, por suposto, pero en Tras do solpor parece coincidir o tempo do lector co diexético.

Sería un experimento interesante empezar a ler a novela cando falten catro minutos para as doce da noite (debe ser de noite) e ver se remata a novela á hora prevista.

A coincidencia de tempos acentúase con certo carácter de experimento cinematográfico que ten a novela. Cada capítulo iníciase situándonos no lugar no que se desenvolve a acción como o script dun guión dunha película. A voz narrativa, omnisciente, involucra o lector na visión do narrado: "A Nosa mirada escolle unha zona onde se concentra a luz, enfoca aquel punto". Así narrador e lectores (non un lector único senón unha comunidade de lectores como espectadores nunha sala escura ante unha proxección) preséntanse como un "nós" ante os ollos dos cales se desenvolve a acción.

No segundo capítulo de Tras do solpor Murakami deixa ben clara as súas intencións: " Agora os nosos ollos converten nunha cámara aérea que flota polo aire e que pode desprazarse libremente pola estanza. (...) Somos uns intrusos, anónimos e invisibles. Miramos. Aguzamos o oído. Ulimos. Pero, fisicamente, non estamos presentes no lugar, non deixamos rastro. Respectamos as regras dos xenuínos viaxeiros a través do tempo". Esa é a esencia de After Dark, a reunión dun grupo de lectores para visionar unhas imaxes que un narrador interpreta para nós. A lectura da novela convértese así nun acto colectivo, na comuñón de todos os lectores de Murakami.

Imaxe recollida en elfocomagazine.com

Similitudes de Murakami con Lynch e Auster

A tradución ao inglés de After Dark publicouse en maio de 2007. A novela publicouse en japón en 2004. Inland Empire de David Lynch estreouse a finais de 2006. En ambas as dúas obras hai un cuarto, un televisor e un drama que se desenvolve na súa pantalla. En ambas as dúas dúas mulleres abrázanse cando conseguen saír do pesadelo. Os universos de Murakami e Lynch converxen nestas dúas obras realizadas practicamente ao mesmo tempo. Hai que dicir que Murakami era lyncheano antes de Lynch. O paxaro que dá corda ao mundo e Lost highway se poden consideran tamén coincidentes no tempo. O encerro e o sono son dous temas recorrentes en ambos os dous autores así que non é estraño atopar coincidencias entre as súas obras. Pero dicir que Murakami se inspira en Lynch é tan estúpido como dicir que Lynch se inspira en Murakami.

Tras do solpor é unha película. É dicir é unha novela que estruturalmente preséntase como unha película ou, máis ben, como o visionado dunha película. Neste aspecto é unha película xaponesa empezando in media res e rematando sen concluír as tramas abertas. Mostra aquilo que os nosos ollos poden ver nun espazo de tempo limitado. Non nos é dado ver máis. As ameazas e os misterios quedan suspendidos e débenos abondar o noso breve paseo pola realidade e os sonos.

Paul Auster

Con Paul Auster comparte Murakami o tema do cuarto pechado. Moito criticouse que Auster en A noite do oráculo deixase inconclusa a historia do home encerrado. Para os efectos narrativos esa incerteza pode ter o mesmo valor que a inconclusión, ao modo occidental, das historias do cinema e a literatura xaponesa. A noite do oráculo é contemporánea de Tras do solpor pero, a diferenza de Auster, Murakami rescata o seu personaxe do cuarto pechado. Non obstante outro personaxe queda dentro dela... o amenazante home sen rostro que rouba os sonos pode ser o personaxe de Auster intentando sobrevivir no seu encerro.

Talvez queiramos ser demasiado consecuentes e non poidamos sufrir a incerteza. Necesitamos a conclusión da obra, que todo canto se nos mostra poida ser contido nunha esfera narrativa e que non exista nada fóra dela.

Murakami enfróntanos ao abxecto, ao mal. Esa sinxeleza redunda no resultado final. Tras do solpor basea a súa forza nesa claridade da escritura de Murakami e, sobre todo, na súa estrutura. As mellores novelas de Murakami non son aquelas nas que a sinxeleza é o único mérito destacable, senón aquelas nas que bordea os límites da realidade e a maldade sen abandonar o seu estilo.

Pero Tras do solpor introduce un elemento estrutural novo que a fai especialmente destacable: O tempo narrativo "real", durante o cal nos mostra un fragmento fugaz, banal e terrible, apenas sete horas, de realidade. Ou non.

As críticas que recibiu After Dark foron excelentes; subliñan o seu carácter poético, o paralelismo de planos e ese surrealismo e o realismo hiperrealista que abunda na súa prosa. A novela transcorre no curso dunha soa noite.

A novela, como nos ten acostumados Murakami, formula varias preguntas sen responder, pero sen dúbida deixa un aroma a talento, a narrador colosal, a un tipo que enmeiga vidas alleas para, levadas pola súa prosa, mesturar mundos e sensacións. A novela é como unha caída. Os personaxes falan, a medida que gañan confianza examinan as súas situacións vitais e revélanse segredos, érguense, van a outros sitios, alimentan gatos ou crúzanse con outras persoas: en Murakami o real é sono, e o sono real, porque nós, nas horas que transcorre a novela, deberiamos estar a durmir. Ou soñando o sono que viven os personaxes de Murakami. Xenial narrador.

Eri e Mari poden ser irmás só de noite - na luz do día brilla a fluorescencia das rectas obvias que se converten en curvas redundantes. O velo de escuridade é lo que fai máis próximas as relacións humanas, a súa falta de certeza habilítaas, na penumbra iluminada por tímidos neons esquécense as diferenzas e crecen os lazos. A invisibilidade que une aos seres humanos espallados pola cidade  carnívora, guíalles entre a sensación do perigo cruzada co accidente e a oportunidade. A charla entre seres que desde as tebras e o incerto constrúen as súas seguridades. Tras do solpor é un libro do que emana unha xuventude disipada en dúbidas e estigmatizada por efectos secundarios da soidade. Mari e Takahashi... os incomprendidos que saen de noite. Xa fai moito deixaron de temer as tebras. A súa xove vida tocada pola dúbida existencial añora o desenlace, a confrontación. Busca unha conexión, quere conxuntar, desexa proceder dalgún sitio, ter raíces…

O ritmo de Tras do solpor, unha sonata nocturna, non decae nin un momento. É unha historia nacida dunha serie de coincidencias entre diálogos lentos e incidentes curiosos non obstante violentos. Murakami sirve unha peripecia urbana escrita en forma dun guión, observada desde as alturas como se dun plano de película se tratase: o abano dos puntos de vista, os numerosos ángulos e escenarios. O reloxo que marca as fases da noite e un televisor que sirve de médium que conecta os dous mundos: o onírico e o real,  solápaos de tal maneira que ben entrada a noite non saberemos se o que vemos é unha gravación, unha vista en vivo ou un reflexo.

Murakami como ninguén consigue plasmar a inquedanza humana crecida da soidade entre a multitude - a soidade de incomprensión, a soidade do medo; proveniente de outsiderismo. O autor xaponés describe sensacións oníricas en termos universais, escribindo desde a experiencia colectiva, integrante, ao mesmo tempo volvendo, dirixíndose cara a ela. No esvaecemento, a axitación e o tremor de pensamento xera a transición cara a un tempo e un lugar distinto. O refuxio? O sentempo.

Sempre cando un se mergulla nas súas novelas, tes que estar ben alerta para non perder ese momento de conxugación de tempos e superficies. Ás veces é como esconderse nunha especie de armario xiratorio, ese softspot que aparece en cada un dos seus libros, 180º e gama de cores distintas. En Tras do solpor é a pantalla do televisor, por aí se descende ao submundo: 

“onde quera se atopen os propósitos de cada un, tamén nos vemos transportados xuntos, á mesma velocidade, cara aol fluxo subterráneo do tempo”.

Tras do solpor é unha peza mestra. Nesa melodía de jazz improvisado de mundos paralelos e paisaxes espellos, onde cada ton resoa dualismo da fantasmagoría e o  realismo crudo, Murakami conta  historias de luz e sombras, de ambigüidade da vida humana. Esas melodías  pretenden ser unha definición do mundo propio, un mundo autofabricado de pezas encontradas, onde un poda escaparse da soidade e inseguridade e fuxir cara a tranquilidade e a autoconciencia. Somos viaxeiros eternos. Di unha das protagonistas do libro que vivir é “facer carreiras coa  propia sombra….”. Todos buscamos atopar nas nosas vidas un lugar seguro, onde sentirnos a gusto, tranquilo, en casa. Un refuxio entre as tebras.